Bullying, czyli systematyczne, intencjonalne i długotrwałe stosowanie przemocy wobec jednostki, stanowi jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla prawidłowego rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży. To zjawisko, będące przedmiotem licznych badań psychologicznych, jest analizowane zarówno w kontekście psychologii rozwojowej, jak i psychopatologii. Dan Olweus, jeden z pionierów badań nad bullyingiem, określa go jako powtarzające się zachowanie agresywne, w którym dochodzi do nierównowagi sił między sprawcą a ofiarą. Problem ten jest złożony i obejmuje nie tylko aspekt przemocy fizycznej, ale również emocjonalnej, relacyjnej oraz cyfrowej.

Skala problemu jest alarmująca. Według najnowszych danych WHO (2023), aż 32% uczniów w wieku 11-15 lat doświadczyło przemocy rówieśniczej przynajmniej raz w ciągu ostatnich dwóch miesięcy. UNICEF raportuje, że problem ten dotyka około 150 milionów dzieci na całym świecie. W Polsce, według badań Instytutu Badań Edukacyjnych (2024), około 20% uczniów pada ofiarą regularnego dręczenia w szkole, a liczba ta wzrosła o 5% od czasu pandemii COVID-19.

Pandemia COVID-19 i związane z nią zmiany w systemie edukacji istotnie wpłynęły na ewolucję zjawiska bullyingu. Hybrydowe modele nauczania spowodowały przeniesienie części zachowań przemocowych do przestrzeni cyfrowej, tworząc nowe formy nękania, takie jak wykluczanie z grup online, nagrywanie i rozpowszechnianie fragmentów lekcji zdalnych czy złośliwe komentowanie podczas wirtualnych zajęć.

Szkoła jako podstawowe środowisko socjalizacyjne odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu kompetencji interpersonalnych uczniów. To właśnie tam dzieci uczą się norm społecznych, współpracy, empatii, ale również doświadczają rywalizacji, presji rówieśniczej i konfrontacji z własnymi słabościami. Bullying, jeśli nie zostanie w porę rozpoznany i zatrzymany, może prowadzić do długotrwałych konsekwencji psychologicznych zarówno u ofiar, jak i sprawców. Mechanizmy związane z przemocą rówieśniczą wymagają analizy w kontekście psychodynamicznym, behawioralnym oraz poznawczo-społecznym, aby móc skutecznie przeciwdziałać temu zjawisku.

Przedmiotem tego artykułu jest próba kompleksowego spojrzenia na bullying w środowisku szkolnym, uwzględniającego zarówno perspektywę psychologiczną, jak i edukacyjną. Omówione zostaną mechanizmy, które prowadzą do powstania bullyingu, jego psychologiczne i społeczne konsekwencje oraz sposoby przeciwdziałania i interwencji. Artykuł nie tylko przedstawia dane teoretyczne i naukowe, ale również podejmuje próbę przełożenia ich na praktyczne rozwiązania, mogące wspierać nauczycieli, psychologów szkolnych oraz rodziców w skutecznej profilaktyce przemocy rówieśniczej.

Charakterystyka zjawiska bullyingu

Bullying, jako forma agresji rówieśniczej, nie jest jednorodnym zjawiskiem. Może przybierać różne formy i mieć odmienne mechanizmy psychologiczne. Albert Bandura, twórca teorii społecznego uczenia się, podkreśla, że agresywne zachowania są często modelowane i wzmacniane poprzez środowisko. W kontekście szkolnym oznacza to, że dzieci i młodzież, obserwując agresję i brak konsekwencji dla sprawców, mogą internalizować przemoc jako skuteczny sposób osiągania celów.

Rodzaje bullyingu

Bullying fizyczny – obejmuje przemoc fizyczną, taką jak bicie, popychanie, kopanie, celowe uszkadzanie mienia należącego do ofiary. Jest najłatwiej dostrzegalny, ponieważ pozostawia widoczne ślady, zarówno w postaci urazów, jak i zniszczonych rzeczy osobistych.

Bullying werbalny – obejmuje wyśmiewanie, obrażanie, groźby i ośmieszanie. Jest szczególnie niebezpieczny, ponieważ niszczy poczucie własnej wartości ofiary i wpływa na jej obraz siebie. Z perspektywy psychologii poznawczej (np. teoria schematów Aarona Becka), długotrwałe narażenie na negatywne komunikaty prowadzi do powstania dysfunkcyjnych przekonań o sobie, które mogą skutkować depresją i lękiem.

Bullying relacyjny – polega na izolowaniu jednostki, wykluczaniu jej z grupy rówieśniczej, rozpuszczaniu plotek i manipulowaniu relacjami społecznymi. Jest formą agresji pośredniej, często trudnej do wykrycia. Badania Christiny Salmivalli nad dynamiką bullyingu wskazują, że ten rodzaj przemocy jest szczególnie częsty w grupach dziewcząt i opiera się na mechanizmach kontroli społecznej.

Bullying ukryty (covert bullying) – forma przemocy rówieśniczej charakteryzująca się wysokim stopniem subtelności i manipulacji. Obejmuje zachowania takie jak ciche ignorowanie, dezinformacja, rozgłaszanie plotek za plecami ofiary, sabotowanie relacji społecznych czy celowe wykluczanie z aktywności grupowych. Według badań Crossa i współpracowników (2023), ta forma przemocy jest szczególnie trudna do wykrycia przez nauczycieli i opiekunów, a jednocześnie bardzo szkodliwa psychologicznie dla ofiar, ponieważ prowadzi do długotrwałego poczucia odrzucenia i izolacji społecznej. Ofiary bullyingu ukrytego częściej cierpią na problemy z samoidentyfikacją społeczną oraz chroniczne poczucie nieadekwatności w grupie.

Cyberbullying – forma przemocy, która rozwinęła się wraz z powszechnym dostępem do technologii cyfrowych. Obejmuje publikowanie kompromitujących zdjęć, hejt w mediach społecznościowych, rozpowszechnianie prywatnych informacji czy stalking online. Z uwagi na swoją anonimowość i szeroki zasięg, cyberprzemoc często ma bardziej dotkliwe skutki psychiczne niż tradycyjne formy bullyingu.

W ostatnich latach nasilił się szczególnie niebezpieczny aspekt cyberbullyingu, jakim jest „sharing” – celowe udostępnianie prywatnych, często intymnych materiałów bez zgody osoby, której dotyczą. Badania Lenhart i Livingstone (2024) wskazują, że aż 23% nastolatków doświadczyło tej formy przemocy, a 7% przyznaje się do udostępniania tego typu treści. Co alarmujące, wiele ofiar sharingu nie zgłasza problemu z obawy przed stygmatyzacją lub z powodu poczucia wstydu, co znacząco utrudnia interwencję.

Strony konfliktu

Bullying to dynamiczny proces społeczny, w którym uczestniczą nie tylko sprawca i ofiara, ale także świadkowie. Model interakcyjny proponowany przez Kennetha Dodge’a zakłada, że agresor i ofiara wchodzą w pewien rodzaj interakcji, który jest wzmacniany przez otoczenie.

Sprawca (agresor) – często prezentuje cechy osobowości antyspołecznej, niski poziom empatii i skłonność do manipulacji. Z badań wynika, że sprawcy bullyingu często sami doświadczyli przemocy w domu lub są nagradzani przez rówieśników za dominacyjne zachowania.

Ofiara – może posiadać cechy, które sprawiają, że jest bardziej podatna na ataki (np. nieśmiałość, brak pewności siebie, izolacja społeczna). Zgodnie z teorią przywiązania Johna Bowlby’ego, dzieci, które nie doświadczyły stabilnych relacji w dzieciństwie, mogą mieć trudności w nawiązywaniu zdrowych interakcji rówieśniczych, co czyni je bardziej narażonymi na bullying.

Świadkowie – pełnią kluczową rolę w utrzymywaniu lub przeciwdziałaniu przemocy. Model Salmivalli wyróżnia różne postawy świadków: od biernych obserwatorów, przez wzmacniających agresora, po obrońców ofiary. Z badań wynika, że nawet krótkie interwencje ze strony rówieśników mogą skutecznie powstrzymać agresję.

Mechanizmy związane z bullyingiem są złożone i wynikają z wielu czynników, w tym społecznych, rodzinnych i indywidualnych.

Rozpoznawanie bullyingu w środowisku szkolnym

Bullying często pozostaje niewidoczny dla dorosłych, ponieważ sprawcy stosują strategie manipulacyjne, a ofiary niechętnie zgłaszają przemoc. Mechanizm ten można wyjaśnić w kontekście teorii wyuczonej bezradności Martina Seligmana. Dzieci, które doświadczają chronicznej agresji i nie widzą skutecznych interwencji, mogą nabrać przekonania, że ich działania nie mają wpływu na sytuację, co prowadzi do wycofania i rezygnacji ze zgłaszania problemu.

Narzędzia screeningowe

Dla skutecznej identyfikacji bullyingu, specjaliści zalecają wykorzystanie standaryzowanych narzędzi diagnostycznych. Do najbardziej efektywnych należą:

Olweus Bullying Questionnaire (OBQ) – kwestionariusz umożliwiający anonimowe zgłaszanie przypadków przemocy, który pomaga określić skalę problemu w danej placówce. Narzędzie to pozwala zidentyfikować zarówno „gorące punkty” (miejsca najczęstszego występowania bullyingu), jak i grupy szczególnie narażone.

Lista Kontrolna Sygnałów Ostrzegawczych (Bullying Warning Signs Checklist) – narzędzie dla nauczycieli i rodziców, zawierające listę objawów behawioralnych, emocjonalnych i społecznych, które mogą wskazywać, że dziecko doświadcza przemocy rówieśniczej. Zawiera takie symptomy jak: nagła niechęć do chodzenia do szkoły, zmiany w nastroju, unikanie określonych miejsc lub sytuacji społecznych.

Socjometria – metoda badania struktury relacji w grupie, pomocna w identyfikacji uczniów izolowanych lub odrzucanych, którzy mogą być narażeni na bullying relacyjny. Techniki socjometryczne pomagają odkryć ukryte hierarchie i dynamiki grupowe, nie zawsze widoczne dla nauczycieli.

Skala Doświadczeń Cyberprzemocy (Cyberbullying Experience Survey) – kwestionariusz koncentrujący się na cyfrowych formach przemocy, który pomaga zidentyfikować uczniów doświadczających nękania w przestrzeni wirtualnej.

Profil psychologiczny ofiar i sprawców

Ofiary bullyingu często wykazują specyficzne symptomy psychologiczne i behawioralne. Mogą unikać szkoły, zgłaszać bóle głowy i brzucha bez wyraźnej przyczyny, przejawiać lęk w sytuacjach społecznych oraz wykazywać spadek motywacji do nauki. W ujęciu teorii stresu Lazarusa i Folkmana, ofiary mogą stosować strategie radzenia sobie, które nie rozwiązują problemu, a jedynie pomagają unikać sytuacji stresowej, co prowadzi do dalszej izolacji.

Agresorzy również mają pewien profil psychologiczny. Często wykazują niski poziom empatii, skłonność do dominacji i impulsywność. W wielu przypadkach prezentują zaburzone wzorce przywiązania, co zgodnie z koncepcją Bowlby’ego i Ainsworth może wynikać z deficytów emocjonalnych we wczesnym dzieciństwie. Agresja, której używają, jest narzędziem zdobywania pozycji w grupie rówieśniczej, a wzmacnianie ich zachowań przez brak reakcji dorosłych lub aprobatę rówieśników prowadzi do utrwalania tych wzorców.

Aspekty kulturowe w rozpoznawaniu bullyingu

Warto zauważyć, że przejawy i percepcja bullyingu mogą się różnić w zależności od kontekstu kulturowego. Badania porównawcze (Kanetsuna i Smith, 2022) wskazują na istotne różnice w postrzeganiu i reagowaniu na bullying w różnych kulturach:

• W kulturach kolektywistycznych (np. azjatyckich) bullying relacyjny i wykluczenie społeczne są postrzegane jako szczególnie dotkliwe, podczas gdy w kulturach indywidualistycznych (np. zachodnioeuropejskich) większy nacisk kładziony jest na przemoc bezpośrednią.
• W niektórych kulturach pewne formy przemocy są normalizowane jako „element dorastania” lub „budowanie charakteru”, co dodatkowo utrudnia identyfikację i przeciwdziałanie.
• Bariery językowe mogą maskować bullying werbalny, szczególnie w przypadku uczniów z mniejszości etnicznych lub migrantów.

W wielokulturowych środowiskach szkolnych kluczowe znaczenie ma świadomość tych różnic oraz dostosowanie narzędzi diagnostycznych i interwencyjnych do specyfiki kulturowej uczniów.

Rola świadków

Świadkowie bullyingu pełnią kluczową rolę w jego eskalacji lub wygaszeniu. W modelu Salmivalli podkreśla się, że bierni obserwatorzy często nie reagują, ponieważ obawiają się, że sami staną się celem ataków. Efekt widza opisany przez Latané i Darleya wyjaśnia, dlaczego ludzie w sytuacjach społecznych mają tendencję do braku reakcji, jeśli inni również pozostają bierni. Z kolei badania nad moralnym rozwojem dzieci wskazują, że odpowiednia edukacja i trening empatii mogą zwiększyć skłonność świadków do interwencji.

Nauczyciele i rodzice muszą zwracać uwagę na subtelne sygnały wskazujące na bullying. Zmiany w zachowaniu dziecka, nagła niechęć do uczestnictwa w zajęciach, wycofanie społeczne i obniżenie samooceny mogą być oznakami, że dziecko doświadcza przemocy rówieśniczej. Efektywne rozpoznanie problemu wymaga nie tylko obserwacji, ale także otwartej komunikacji, której brak często uniemożliwia dzieciom ujawnienie swoich trudności.

Skutki bullyingu – konsekwencje psychologiczne i społeczne

Bullying, jako chroniczna forma przemocy rówieśniczej, prowadzi do głębokich konsekwencji psychologicznych, które mogą utrzymywać się przez całe życie. Trauma wynikająca z długotrwałego narażenia na przemoc oddziałuje na rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny jednostki, często przyczyniając się do poważnych zaburzeń psychicznych. Z perspektywy psychopatologii, konsekwencje bullyingu można analizować w kontekście teorii stresu traumatycznego, neurobiologii oraz psychologii klinicznej.

Konsekwencje psychologiczne dla ofiar

Ofiary przemocy rówieśniczej doświadczają podwyższonego poziomu lęku i depresji, co znajduje potwierdzenie w badaniach nad teorią depresyjnej triady Aarona Becka. Negatywne przekonania na temat siebie („Jestem bezwartościowy”), świata („Nikt nie jest godny zaufania”) oraz przyszłości („Zawsze będę cierpieć”) utrwalają się w umyśle dziecka, prowadząc do spadku poczucia własnej wartości i wycofania społecznego. Wzorzec ten jest zgodny z koncepcją wyuczonej bezradności Seligmana, według której jednostki narażone na chroniczny stres i brak kontroli nad sytuacją przestają podejmować działania obronne, co zwiększa ich podatność na zaburzenia depresyjne.

Wpływ na epigenetykę i funkcjonowanie neurobiologiczne

Najnowsze badania w dziedzinie epigenetyki rzucają nowe światło na długotrwałe konsekwencje bullyingu. Badania Shalev i współpracowników (2023) wykazały, że chroniczny stres związany z doświadczeniem przemocy rówieśniczej może prowadzić do zmian w metylacji DNA i modyfikacji histonów, wpływając na ekspresję genów związanych z regulacją stresu i odpowiedzią immunologiczną. Te epigenetyczne modyfikacje mogą utrzymywać się przez wiele lat po ustaniu bullyingu, co częściowo wyjaśnia długotrwałe skutki zdrowotne u ofiar.

Z neurobiologicznego punktu widzenia przewlekły stres wywołany bullyingiem prowadzi do deregulacji osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), co skutkuje podwyższonym poziomem kortyzolu. Nadmierna aktywacja układu stresowego wpływa na strukturę i funkcjonowanie hipokampa, odpowiedzialnego za pamięć i regulację emocji. Badania neuroobrazowe wskazują, że dzieci, które doświadczają chronicznej przemocy rówieśniczej, mogą mieć zmniejszoną objętość istoty szarej w obszarach związanych z regulacją emocji, co zwiększa ich podatność na rozwój zaburzeń lękowych i depresyjnych w dorosłości.

Zjawisko „bullycide”

Szczególnie alarmujący jest związek między bullyingiem a zachowaniami samobójczymi. Termin „bullycide” odnosi się do samobójstw będących bezpośrednim następstwem doświadczania przemocy rówieśniczej. Metaanaliza 31 badań przeprowadzona przez Holt i współpracowników (2024) wykazała, że ofiary bullyingu mają 2-9 razy wyższe ryzyko myśli samobójczych w porównaniu do swoich rówieśników, a prawdopodobieństwo próby samobójczej wzrasta 3-krotnie. Szczególnie niebezpieczną kombinacją jest doświadczanie zarówno tradycyjnego bullyingu, jak i cyberprzemocy, co może zwiększać to ryzyko nawet 11-krotnie.

Czynnikami ochronnymi, które mogą zmniejszać ryzyko „bullycide”, są: silne wsparcie rodzinne, dostęp do pomocy psychologicznej, pozytywne relacje z przynajmniej jednym nauczycielem oraz przynależność do grupy rówieśniczej zapewniającej akceptację i wsparcie.

Konsekwencje społeczne i relacyjne

Bullying oddziałuje także na funkcjonowanie społeczne jednostki. Zgodnie z teorią przywiązania Bowlby’ego, doświadczenie przemocy w środowisku rówieśniczym może prowadzić do powstania lękowo-ambiwalentnego lub unikowego stylu przywiązania, co rzutuje na przyszłe relacje interpersonalne. Ofiary bullyingu często mają trudności z nawiązywaniem bliskich więzi, unikają sytuacji społecznych i wykazują nadmierną ostrożność w kontaktach z innymi. Badania longitudalne pokazują, że osoby, które w dzieciństwie były ofiarami przemocy rówieśniczej, częściej doświadczają samotności, problemów zawodowych oraz trudności w budowaniu stabilnych związków.

Długoterminowe skutki dla sprawców

Długoterminowe skutki przemocy dotyczą także sprawców. Osoby, które angażują się w bullying, często wykazują cechy osobowości antyspołecznej, co zgodnie z teorią rozwoju moralnego Kohlberga może wynikać z braku rozwiniętej empatii i niskiego poziomu internalizacji norm społecznych. Sprawcy bullyingu mają podwyższone ryzyko zaangażowania w zachowania przestępcze, nadużywania substancji psychoaktywnych oraz trudności w regulacji agresji w dorosłym życiu. Ich funkcjonowanie emocjonalne bywa zaburzone, a mechanizmy obronne, takie jak racjonalizacja i projekcja, pozwalają im unikać poczucia winy za wyrządzane krzywdy.

Konsekwencje dla środowiska szkolnego

Konsekwencje bullyingu obejmują również środowisko szkolne i społeczne. Przemoc rówieśnicza przyczynia się do spadku poczucia bezpieczeństwa wśród uczniów, obniża poziom zaangażowania w naukę i prowadzi do negatywnych postaw wobec szkoły. Efekt ten można wyjaśnić w kontekście teorii kapitału społecznego Pierre’a Bourdieu – środowisko szkolne, w którym brakuje wzajemnego wsparcia i zaufania, sprzyja wzrostowi patologii społecznych oraz utrwalaniu nierówności edukacyjnych.

Skutki bullyingu nie ograniczają się jedynie do okresu szkolnego – ich konsekwencje mogą sięgać dorosłości, wpływając na jakość życia psychicznego, relacje interpersonalne i funkcjonowanie zawodowe jednostki.

Przeciwdziałanie bullyingowi w szkołach – strategie prewencyjne i interwencyjne

Zwalczanie bullyingu wymaga interdyscyplinarnego podejścia, które łączy psychologię, pedagogikę oraz działania instytucjonalne. Zgodnie z teorią ekologiczną Uriego Bronfenbrennera, na rozwój jednostki wpływają zarówno bezpośrednie interakcje (mikrosystem: rodzina, szkoła, rówieśnicy), jak i szersze struktury społeczne (mezosystem, egzosystem i makrosystem). Efektywna profilaktyka bullyingu musi więc obejmować działania na wielu poziomach – indywidualnym, grupowym i instytucjonalnym.

Strategie prewencyjne

Podstawą zapobiegania bullyingowi jest budowanie środowiska szkolnego opartego na wartościach prospołecznych i wzajemnym szacunku. W oparciu o teorię społecznego uczenia się Alberta Bandury, można stwierdzić, że dzieci naśladują obserwowane wzorce zachowań. Jeśli szkoła promuje współpracę, empatię i dialog, zmniejsza się prawdopodobieństwo wystąpienia przemocy rówieśniczej.

Edukacja emocjonalna i społeczna odgrywa kluczową rolę w profilaktyce bullyingu. Programy rozwijające kompetencje społeczne, takie jak rozpoznawanie emocji, asertywność czy mediacja rówieśnicza, pomagają uczniom radzić sobie w sytuacjach konfliktowych bez stosowania przemocy. Badania pokazują, że trening empatii, oparty na metodach psychologii humanistycznej Carla Rogersa, zmniejsza poziom agresji w grupach rówieśniczych, ponieważ uczniowie zaczynają dostrzegać perspektywę drugiej osoby i rozumieć jej emocje.

Model PBIS w profilaktyce bullyingu

Positive Behavioral Interventions and Supports (PBIS) to kompleksowy, wielopoziomowy model profilaktyki problemów behawioralnych, który okazał się skuteczny w przeciwdziałaniu bullyingowi. PBIS opiera się na trzech poziomach interwencji:

1. Poziom uniwersalny (dla wszystkich uczniów) – obejmuje jasne zdefiniowanie oczekiwanych zachowań, systematyczne nauczanie tych zachowań oraz pozytywne wzmacnianie pożądanych postaw. Na tym poziomie tworzone są wspólne wartości szkolne i system nagradzania zachowań prospołecznych.
2. Poziom selektywny (dla uczniów podwyższonego ryzyka) – obejmuje bardziej intensywne interwencje dla uczniów, którzy nie reagują odpowiednio na poziom uniwersalny. Może to być mentoring, trening umiejętności społecznych w małych grupach lub dodatkowe wsparcie behawioralne.
3. Poziom wskazujący (intensywny) – skierowany do uczniów z wysokim ryzykiem zachowań przemocowych lub tych, którzy już są zaangażowani w bullying. Na tym poziomie oferowana jest indywidualna interwencja, która może obejmować funkcjonalną ocenę zachowania, terapię indywidualną lub rodzinną oraz zindywidualizowane plany behawioralne.

Badania Bradshaw i współpracowników (2023) wykazały, że szkoły stosujące model PBIS odnotowują 20-60% spadek zgłaszanych przypadków bullyingu oraz poprawę ogólnego klimatu szkolnego.

Wykorzystanie nowych technologii w przeciwdziałaniu bullyingowi

W erze cyfrowej, nowe technologie mogą być skutecznym narzędziem w walce z bullyingiem:

Aplikacje anty-bullyingowe – takie jak „STOPit” czy „BullyTag” umożliwiają anonimowe zgłaszanie incydentów przemocy, co zwiększa prawdopodobieństwo przerwania milczenia przez świadków i ofiary. Aplikacje te często oferują również zasoby edukacyjne i wsparcie psychologiczne.

Platformy monitorujące – systemy oparte na sztucznej inteligencji pomagają w monitorowaniu aktywności online i identyfikowaniu potencjalnych przypadków cyberbullyingu. Narzędzia te mogą analizować wzorce komunikacji w mediach społecznościowych i flagować niepokojące treści.

Rzeczywistość wirtualna (VR) – programy wykorzystujące VR do treningu empatii pozwalają uczniom doświadczyć perspektywy ofiary bullyingu, co znacząco zwiększa poziom empatii i zmniejsza tendencje do agresywnych zachowań.

Istotnym elementem prewencji są także szkolenia dla nauczycieli i pracowników szkoły. Z badań wynika, że skuteczność programów antyprzemocowych zależy od zaangażowania kadry pedagogicznej, jej zdolności do rozpoznawania bullyingu oraz umiejętności interweniowania w sytuacjach kryzysowych. Psychologia społeczna wskazuje, że brak reakcji nauczyciela na przemoc może prowadzić do efektu normalizacji agresji – uczniowie zaczynają postrzegać bullying jako akceptowalną część szkolnej rzeczywistości.

Interwencje w przypadku bullyingu

Jeśli do przemocy rówieśniczej już dochodzi, konieczne są szybkie i zdecydowane działania interwencyjne. W ujęciu psychologii poznawczo-behawioralnej, skuteczne interwencje powinny koncentrować się nie tylko na eliminowaniu agresywnych zachowań, ale również na zmianie myślenia sprawców i ofiar. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT), stosowana w pracy z dziećmi i młodzieżą doświadczającą przemocy, koncentruje się na zmianie destrukcyjnych schematów myślowych, które utrwalają rolę ofiary.

Skuteczną metodą przeciwdziałania bullyingowi jest podejście oparte na metodzie Restorative Justice (sprawiedliwości naprawczej). Zakłada ono, że zamiast stosowania kar, należy dążyć do naprawienia wyrządzonych szkód poprzez mediacje, budowanie odpowiedzialności społecznej i rozwój empatii u sprawców. W tym kontekście pomocne są programy mediacji rówieśniczych, które uczą dzieci konstruktywnego rozwiązywania konfliktów i odbudowywania relacji.

Nie można pomijać także roli rodziców w procesie interwencyjnym. W modelu Baumrinda dotyczącym stylów wychowania wskazuje się, że dzieci wychowywane w autorytatywnym stylu rodzicielskim (łączącym ciepło emocjonalne z konsekwentnym egzekwowaniem zasad) rzadziej angażują się w agresywne zachowania i są bardziej odporne psychicznie. Rodzice powinni być świadomi znaków ostrzegawczych wskazujących na to, że ich dziecko doświadcza lub stosuje bullying, a także aktywnie współpracować ze szkołą w celu rozwiązania problemu.

Budowanie pozytywnej atmosfery szkolnej

Jednym z kluczowych elementów przeciwdziałania bullyingowi jest tworzenie kultury szkolnej opartej na wzajemnym wsparciu i szacunku. Psychologia pozytywna, której prekursorem jest Martin Seligman, podkreśla znaczenie rozwijania u dzieci i młodzieży cech takich jak odporność psychiczna, optymizm i poczucie przynależności, które zmniejszają podatność na wpływ negatywnych wzorców rówieśniczych.

Szkoły, które wdrażają programy promujące współpracę zamiast rywalizacji, tworzą bardziej przyjazne środowisko, w którym uczniowie są mniej skłonni do przemocy. Wartością dodaną mogą być inicjatywy integracyjne, takie jak wolontariat szkolny, projekty międzypokoleniowe czy działania artystyczne, które wzmacniają więzi społeczne i redukują poczucie izolacji u uczniów.

Podsumowując, skuteczne przeciwdziałanie bullyingowi wymaga wieloaspektowego podejścia, łączącego edukację, interwencję i profilaktykę. W kolejnym rozdziale zostanie omówiona rola prawa oraz regulacji szkolnych w zwalczaniu przemocy rówieśniczej.