Z jednej strony agresja wśród dzieci jest zjawiskiem naturalnym i oczywistym rozwojowo, a jednocześnie jej wzrost i niektóre secyficzne sytuacje wśród dzieci są problemem, który nie tylko niepokoi rodziców, ale również pedagogów i psychologów. W poszukiwaniu skutecznych metod przeciwdziałania temu zjawisku, coraz więcej uwagi poświęca się technikom relaksacyjnym.

Podstawą procesów, które są odpowiedzialne za samoregulację emocjonalną i kontrolę zachowań jest środowisko rodzinne i jakość relacji z rodzicami (np. ich zdolność do mentalizacji, poziom bezpieczeństwa w rodzinie, poziom zaspokojenia potrzeb). Po pierwsze jednak środowisko rodzinne może być w tym zakresie niewystarczająco wspierające, a nawet jeżeli jest, to zawsze warto dodatkowo stymulować rozwój procesów samouspokajania, ponieważ każdy układ nerwowy potrzebuje innego zestawu doświadczeń, by wystaraczająco nauczyć się regulować.  Zastosowanie metod uspokajających może pomóc dzieciom w zarządzaniu emocjami i redukcji działań agresywnych.

Znaczenie technik relaksacyjnych

Techniki relaksacyjne to różnorodne działania, które pomagają dzieciom osiągnąć stan spokoju i odprężenia, wyjść z tryby walki/ucieczki, który w niedojrzałych układach nerwowych aktywuje się nadmiarowo i w sytuacjach nieadekwatnych. Oprócz bezpośredniego wpływu na redukcję stresu, techniki te kształtują umiejętności radzenia sobie z różnymi trudnymi emocjami. Dzięki regularnej praktyce dzieci uczą się lepszego zarządzania frustracją i złością, co może prowadzić do zmniejszenia agresywnych reakcji.

Badania nad efektywnością technik relaksacyjnych

Badania dowodzą, że techniki relaksacyjne mogą znacząco wpływać na redukcję agresji u dzieci, np. wskazujące na pozytywne efekty programów bazujących na technikach mindfulness w szkołach podstawowych. Uczniowie, którzy uczestniczyli w takich programach, wykazali mniejsze skłonności do zachowań agresywnych oraz lepsze umiejętności współpracy.

Inne badania sugerują, że różnorodne interwencje oparte na uważności oraz treningach relaksacyjnych mają pozytywny wpływ na redukcję lęku, a także agresji i przemocy u dzieci i młodzieży.

Przykłady technik relaksacyjnych

Oto kilka przykładów technik relaksacyjnych specyficznych dla dzieci, które można łatwo zastosować w codziennym życiu, jak i placówkach opiekuńczych edukacyjnych:

• Ćwiczenie oddechowe – Dziecko wyobraża sobie, że ma balonik. Nabiera powietrza przez nos, a następnie wydycha powietrze ustami, wyobrażając sobie, że nadmuchuje balonik. Powtarza to kilka – kilkadziesiąt razy. Ta najbardziej podstawowa technika oddechowa to narzędzie, którego ludzie używają często nieświadomie i intuicyjnie, ale także odpowiednio prowadzone jest używane w wielu formach terapii.
• „zabawa w kamień” – Dzieci leżą na plecach, udając, że są z kamienia. Starają się pozostać w bezruchu przez kilka chwil, a następnie wychodzą się z zamrożenia, powoli się poruszając.
• Relaksacja przy muzyce – odtwarzanie spokojnej muzyki i zachęcanie dzieci do odpoczynku w komfortowej pozycji, koncentrując się na dźwiękach, może pomóc im się zrelaksować. Polecenie powinno obejmować możliwość zmiany pozycji na wygodną, kiedy tylko mają ochotę, ale nie ma być zabawą taneczną.
• Bezpieczne miejsce – technika wizualizacyjna polegająca na zachęcaniu dzieci do zamknięcia oczu i wyobrażenia sobie miejsca, które lubią i w którym czują się całkowicie bezpiecznie. Mogą opisać, co widzą, słyszą i czują w tym miejscu, by jak najbardziej multimodalnie przenieść się w to miejsce w wyobraźni. Ćwiczenie to zwykle generuje duże poczucie komfortu i spokoju, jest używane również w pracy z dorosłymi, np. w terapii traumy.
• Technika „Kolorowania emocji” – Dzieci dostają kartki i kredki oraz proszone są o narysowanie kolorowych obrazków, które wyrażają ich emocje. Kolory mogą symbolizować różne uczucia (np. niebieski – smutek, czerwony – złość).
• Progresywna relaksacja mięśni – Dzieci mogą leżeć lub siedzieć wygodnie. Instrukcje polegają na napinaniu i rozluźnianiu każdej grupy mięśni, zaczynając od stóp, aż do głowy. To pomaga im zrozumieć, jakie napięcie odczuwają w ciele. Ten sam rodzaj treningu znajduje doskonałe zastosowanie również u dorosłych, często stosowany jest przez sportowców.
• Zabawy powietrzem – Używanie prostych czynności, takich jak dmuchanie na piórka czy bańki mydlane, aby ćwiczyć oddech. Dzieci mogą próbować dmuchać tak, aby jak najdłużej unosiły się w powietrzu.
• Zabawy sensoryczne – Wykorzystanie materiałów takich jak piasek kinetyczny, masa plastyczna czy chłodne wody do zabaw sensorycznych. Dzięki temu dzieci mogą wyrażać swoje emocje w sposób kreatywny i bezpieczny, koncentrując się na ciele i doznaniach.
• Wizualizacja przyrody – Dzieci mogą zamknąć oczy i wyobrazić sobie, że są w lesie lub nad morzem. Zachęcanie ich do opowiadania o tym, co zobaczyły i usłyszały w swojej wyobraźni, sprzyja relaksacji i kreatywności.

Techniki relaksacyjne stanowią skuteczną metodę w przeciwdziałaniu agresji u dzieci poprzez naukę samoregulacji emocjonalnej. Z czasem dzieci przekonują się, że złość nie jest tylko czymś, co należy wyładować poprzez agresję, ale emocją, którą można po pierwsze wyciszyć, a po drugie dopiero wtedy konstruktywnie i bezpiecznie wykorzystać. Wdrożenie takich praktyk w szkołach i domach może nie tylko pomóc dzieciom w zarządzaniu emocjami, ale również promować zdrowe relacje interpersonalne. W ostatnich latach pojawiło się wiele badań, które potwierdzają efektywność tych metod, co sprawia, że warto je wdrażać w codziennym życiu.