Psychoterapia stanowi istotne narzędzie w zapobieganiu zachowaniom przestępczym wśród młodzieży. W szczególności warto zwrócić uwagę na psychoterapię indywidualną oraz programy grupowe, które mogą skutecznie wspierać młodych ludzi w radzeniu sobie z trudnościami emocjonalnymi, co w rezultacie może zmniejszyć ryzyko wystąpienia niebezpiecznych zachowań. Szczególnie jest ona wskazana dla młodych ludzi, którzy przejawiają problemy z samoregulacją, samoakceptacją, mają za sobą pierwsze zachowania o charakterze destruktywnym i jednocześnie mają niewystarczające wobec swojego stanu wparcie w najbliższym otoczeniu rodzinnym i rówieśniczym. Należy przy tym pamiętać, że żadna psychoterapia nie zastąpi odpowiedniego wsparcia i poczucia bezpieczeństwa w codziennym życiu. Istnieje szereg sytuacji, w których może ona być wręcz rozwiązaniem trzecioplanowym, ponieważ najistotniejsza wydaje się bezpośrednia interwencja w kryzysową i niebezpieczną dla młodego człowieka sytuację w jego rodzinie czy najbliższym systemie.

Główne cele terapii młodzieży objętej ryzykiem zachowań przestępczych obejmują m. in.:

• Zwiększenie samoświadomości: Umożliwienie zrozumienia swoich emocji, myśli i motywacji, co pomaga w identyfikacji negatywnych wzorców zachowań.
• Rozwój umiejętności radzenia sobie: Nauka zdrowych sposobów radzenia sobie ze stresem, frustracją i konfliktami bez uciekania się do przemocy używania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych lub innych przestępczych działań.
• Udoskonalenie umiejętności społecznych: Wzmacnianie umiejętności komunikacji, współpracy oraz rozwiązywania problemów, co sprzyja budowaniu pozytywnych relacji z rówieśnikami i rodziną.
• Zmiana negatywnych wzorców myślowych: Praca nad modyfikacją destrukcyjnych przekonań i myśli, które mogą prowadzić do przestępczych zachowań.
• Wsparcie w budowaniu pozytywnej tożsamości: Pomoc młodzieży w kształtowaniu zdrowego poczucia własnej wartości i tożsamości, co może zwiększyć ich odporność na presję rówieśniczą, krytykę, hejt, nieadekwatne wymagania systemu edukacji itp., a także zwiększyć identyfikację z pozytywnymi postawami i wyborami w przyszłości.

Efekty terapii mogą obejmować:

• Redukcję zachowań przestępczych – młodzież, która uczestniczy w terapii, często wykazuje mniejszą skłonność do angażowania się w przestępcze działania.
• Poprawę relacji interpersonalnych – terapeutyczne wsparcie sprzyja budowaniu lepszych relacji z rówieśnikami i rodziną, co może stworzyć bardziej stabilne środowisko. Terapia grupowa zwykle przynosi tutaj wyższe rezultaty niż indywidualna.
• Lepsze umiejętności samoregulacji – nauka skutecznych strategii radzenia sobie ze stresem, co prowadzi do większej kontroli emocjonalnej i behawioralnej.
• Zwiększenie motywacji do nauki i rozwoju osobistego – wzrost zainteresowania edukacją oraz pozytywnymi zajęciami, odnajdywanie swoich wyborów edukacyjnych w kontekście przyszłej kariery, odnajdywanie i rozwijanie hobby i zainteresowań, co w konsekwencji prowadzi do wypierania zachowań destrukcyjnych.
• Długoterminowe zmiany w zachowaniu – poprawa w zakresie ogólnego funkcjonowania społecznego i psychicznego, co może prowadzić do zdrowego dorastania i przebudowy tożsamości.

Psychoterapia indywidualna

Psychoterapia indywidualna pozwala młodzieży na bezpośrednią pracę z terapeutą, co sprzyja tworzeniu bezpiecznej przestrzeni do wyrażania emocji i rozwijania umiejętności radzenia sobie ze stresem oraz konfliktami. W ramach tego podejścia można stosować różnorodne metody terapeutyczne, takie jak m.in. terapia poznawczo-behawioralna (CBT), skoncentrowana na rozwiązaniach, terapia psychodynamiczna czy terapia humanistyczna (to oczywiście tylko kilka z najbardziej rozpowszechnionych modalności terapeutycznych).

Terapia poznawczo-behawioralna koncentruje się na identyfikacji i modyfikacji negatywnych wzorców myślenia oraz zachowań. Jej zaletą jest strukturalne podejście, które pozwala na konkretne cele i szybkie rezultaty. Wadą może być zbyt duży nacisk na myślenie racjonalne, dużą zadaniowość i stosunkowo małą koncentrację na relacji terapeutycznej, co nie zawsze odpowiada potrzebom emocjonalnym młodzieży.

Terapia psychodynamiczna z kolei skupia się na odkrywaniu nieświadomych motywów i konfliktów, które mogą wpływać na zachowania. Jej zaletą jest głębokie zrozumienie emocji, natomiast wadą może być długi czas terapii oraz trudności w osiąganiu szybkich efektów. Nie wszyscy młodzi ludzie gotowi są na cierpliwą wglądową pracę.

Terapia humanistyczna stawia na wzajemne zrozumienie i akceptację w relacji terapeutycznej. Umożliwia młodym ludziom rozwijanie samoakceptacji i poczucia własnej wartości, co może być kluczowe w zwalczaniu skłonności do przestępczości. Wadą tego podejścia może być jego subiektywność i brak konkretnych narzędzi i procedur do radzenia sobie z konkretnymi problemami.

Programy grupowe i rodzinne

Programy grupowe umożliwiają młodzieży dzielenie się doświadczeniami oraz uczenie się od siebie nawzajem. Takie podejście może być bardzo skuteczne, ponieważ młodzież często lepiej reaguje na wsparcie rówieśników. W ramach programów grupowych można zastosować takie metody jak terapia wspierająca, trening umiejętności społecznych czy programy psychoedukacyjne.

Programy te mają swoje zalety, takie jak różnorodność perspektyw oraz możliwość wypracowywania umiejętności współpracy i kompromisu. Jednakże, mogą także wiązać się z ryzykiem, że niektóre osoby w grupie mogą mieć negatywny wpływ na innych uczestników, co wymaga ostrożnego zarządzania przez terapeutę.

W sytuacji kiedy tzw. „zidentyfikowanym pacjentem” jest dziecko w rodzinie, a jego objawy ewidentnie łączą się z ogólną sytuacją domową, wskazana bywa także terapia systemowa – czyli obejmująca spotkania całej rodziny.

Zasady prowadzenia terapii młodzieży

Prowadzenie terapii młodzieży wymaga uwzględnienia specyficznych zasad, które pomagają dostosować podejście terapeutyczne do potrzeb młodego klienta. Kluczowe zasady to:

• Zbudowanie zaufania – terapeuta powinien stworzyć atmosferę bezpieczeństwa, by młodzież czuła się komfortowo w mówieniu o swoich problemach.
• Adaptacja komunikacji – młodzież często różni się od dorosłych w sposobie myślenia i wyrażania siebie, dlatego ważne jest, aby terapeuta dostosował swój styl komunikacji do ich poziomu rozwoju.
• Zaangażowanie rodziców – w zależności od sytuacji, zaangażowanie rodziców w proces terapeutyczny może wspierać młodzież oraz wzmocnić pozytywne zmiany w środowisku domowym. Większość sytuacji, kiedy młodzi ludzie potrzebują dłuższej terapii, ponieważ angażują się w niebezpieczne sytuacje wynika z trudnych sytuacji rodzinnych i brak współpracy rodziców w tej sytuacji bardzo obniża skuteczność pomocy lub może całkowicie bojkotować jej efekty. 
• Ustalanie celów – praca z młodzieżą powinna obejmować ustalanie konkretnego celu terapeutycznego, co pozwala na monitorowanie postępów.

Psychoterapia, dzięki swojemu zróżnicowanemu podejściu, może skutecznie wspierać młodzież w przezwyciężaniu trudności emocjonalnych i zapobieganiu zachowaniom przestępczym, oferując cenne narzędzia do rozwoju osobistego oraz lepszego zrozumienia siebie. Wzmacniając umiejętności społeczne i emocjonalne, psychoterapia może być kluczowym czynnikiem w budowaniu bardziej pozytywnych wyborów życiowych.

Efektywność psychoterapii

Badania wykazują, że młodzież, która uczestniczy w psychoterapii, często wykazuje znaczne polepszenie w zakresie radzenia sobie ze stresem, poprawy relacji interpersonalnych oraz redukcji zachowań agresywnych i ryzyko uzależnień. Programy terapii grupowej mogą dodatkowo promować umiejętności współpracy, dzięki czemu młodzi ludzie uczą się odpowiedzialności za swoje czyny oraz wpływu, jaki mogą mieć na innych. Inwestowanie w programy terapeutyczne i ich dostępność w szkołach oraz instytucjach społecznych powinno stać się priorytetem, gdyż zdrowie psychiczne młodzieży przekłada się na ich przyszłość oraz jakość życia w całym społeczeństwie.