Nauczyciele jako osoby spędzające wiele godzin dziennie z dziećmi odgrywają niezwykle ważną rolę w kształtowaniu osobowości młodych ludzi, a ich wpływ na rozwój postaw społecznych, takich jak odpowiedzialność i empatia, jest nie do przecenienia. W środowisku szkolnym to właśnie nauczyciele są autorytetami, od których uczniowie czerpią wzorce zachowań i postaw. Można powiedzieć, że nauczyciele są najważniejszymi po rodzicach i opiekunach wzorem modelującym. Wspieranie pozytywnych relacji oraz modelowanie odpowiednich postaw mogą znacząco wpłynąć na wychowanie dzieci i przygotowanie ich do życia w społeczeństwie.

Nauczyciele stanowią dla uczniów nie tylko źródło wiedzy, ale także wzorce do naśladowania. W procesie nauczania to, jak nauczyciel reaguje na różne sytuacje, może uczynić go autorytetem oraz przewodnikiem moralnym. Kiedy nauczyciel okazuje empatię w relacjach z uczniami, pokazuje, jak ważne jest zrozumienie i troska o innych. Współczujący i mentalizujący stosunek do uczniów z czasem uwewnętrznia się w umyśle młodego człowieka jako sposób patrzenia na samego siebie i innych. Tego typu postawa wspieraja rozwój empatii u dzieci, które uczą się otwartości i chęci pomocy. Owocuje to nie tylko w relacjach rówieśniczych, ale także w bardziej ogólnym podejściu do innych ludzi oraz w przyszłej działalności zawodowej.

Modelowanie to proces, w którym uczniowie uczą się poprzez obserwację zachowań osób dorosłych. Nauczyciele, pełniąc rolę modeli społecznych, mają niesamowity potencjał do kształtowania postaw swojej młodzieży. W sytuacjach konfliktowych lub stresowych, sposób, w jaki nauczyciel reaguje – czy to ze złością, frustracją, czy zrozumieniem ma dalekosiężne skutki. Kiedy nauczyciele pokazują, jak radzić sobie z emocjami w sposób konstruktywny, przekazują uczniom umiejętności, które będą towarzyszyć im przez całe życie. Nieoceniająca postawa w systemie edukacji opartym na ocenianiu to nielada wyzwanie dla pedagogów, którzy chcą tworzyć przyjazne środowisko do rozwoju.

Niestety, nie wszystkie formy interakcji w szkołach są pozytywne. Istnieje ryzyko wystąpienia przemocy psychicznej ze strony nauczycieli, która może mieć dramatyczne konsekwencje dla uczniów. Kiedy nauczyciel krytykuje, poniża lub wyśmiewa nie tylko obniża poczucie własnej wartości ucznia, ale także niszczy atmosferę zaufania i bezpieczeństwa w klasie. Tego rodzaju traumatyczne doświadczenia mogą prowadzić do długotrwałych skutków emocjonalnych i psychicznych, a także do rozwoju postaw antyspołecznych i agresywnych. Wiele osób, które w dorosłym życiu podejmują terapię przepracowuje niszczące doświadczenia edukacyjne. Specjaliści coraz częściej mówią o zjawisku traumy edukacyjnej, która wynika przede wszystkim z kształtu systemu szkolnictwa w Polsce, ale także z pojedynczych doświadczeń w relacjach z nauczycielami, którzy dopuszczają się karygodnych zachowań.

Pozytywne wzorce są niezbędne w kształtowaniu zdrowych postaw emocjonalnych. Nauczyciele, którzy potrafią okazywać zrozumienie, wsparcie i akceptację, przyczyniają się do rozwoju pozytywnej samooceny wśród uczniów. Kiedy dzieci mogą doświadczać bezwarunkowej akceptacji, uczą się, jak ważne jest budowanie relacji opartych na zaufaniu i empatii. Coś, co jest paradoksem powszechnej edukacji, to poczucie uczniów, że nie mogą być uczniami, to znaczy że nie mogą nie wiedzieć. Większość dorosłych wspomina szkołę jako środowisko, w którym muszą udowadniać kompetencje, których jeszcze nie mogli nabyć pod groźbą kary pod postacią negatywnych ocen, a także nieadekwatnej krytyki. Z czasem wykształca się w uczniach potrzeba udawania, że wiedzą i potrafią więcej niż w rzeczywistości, a to z kolei bardzo wpływa na powstawanie tzw. syndromu oszusta.

Empatyzujący i mentalizujący nauczyciel stosuje szereg podejść i zachowań w kontaktach z uczniami, które tworzą pozytywne i wspierające środowisko edukacyjne. Taki pedagog aktywnie słucha swoich podopiecznych, starając się zrozumieć nie tylko treść ich wypowiedzi, ale także emocje i potrzeby stojące za nimi. Dąży do spojrzenia na sytuacje z perspektywy ucznia, uwzględniając jego indywidualne doświadczenia, wiedzę i okoliczności. Jest on wyczulony na emocjonalne stany uczniów i potrafi je odpowiednio interpretować, dostosowując swój sposób komunikacji do potrzeb i możliwości każdego z nich. Tworzy atmosferę bezpieczeństwa i akceptacji, gdzie uczniowie czują się swobodnie, wyrażając swoje myśli i uczucia. Rozumiejąc, że każdy uczeń ma unikalne potrzeby, dostosowuje swoje metody nauczania odpowiednio do indywidualnych przypadków. Taki nauczyciel stosuje pozytywne wzmocnienia, używając pochwał i zachęt, by budować pewność siebie uczniów. Pomaga im również rozwijać samoświadomość, wspierając ich w zrozumieniu własnych procesów myślowych i emocjonalnych. Przez własne zachowanie modeluje, jak wyrażać empatię i zrozumienie dla innych. W sytuacjach konfliktowych pomaga uczniom w konstruktywnym rozwiązywaniu sporów, ucząc ich empatii i zrozumienia dla innych perspektyw. Prowadzi refleksyjne nauczanie, regularnie analizując własne metody i ich wpływ na uczniów, stale doskonaląc swoje podejście. Wykazuje się elastycznością, będąc gotowym do zmiany planów i dostosowania się do potrzeb uczniów w danym momencie.

Odpowiedzialność to kolejna postawa, która może być kształtowana przez nauczycieli. Zastosowanie zasady konsekwencji w edukacji pozwala uczniom zrozumieć, że ich decyzje mają realne skutki. Nauczyciele mogą promować odpowiedzialność, dając uczniom możliwość podejmowania własnych decyzji oraz angażując ich w realistyczne zadania i projekty. Dobrym przykładem są różnego rodzaju inicjowae przez szkołę projekty społeczne. Dzięki temu uczniowie uczą się nie tylko dbać o własny rozwój, ale także odpowiedzialności za innych i wspólnotę.