Przestępczość z nienawiści to zjawisko, które polega na popełnianiu przestępstw motywowanych uprzedzeniami wobec określonych grup społecznych. Obejmuje ono zarówno przemoc fizyczną, jak i werbalną, w tym mowę nienawiści skierowaną przeciwko osobom ze względu na ich rasę, narodowość, orientację seksualną, religię czy niepełnosprawność. W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęca się przestępczości z nienawiści wśród młodzieży, gdyż młode osoby są szczególnie podatne na wpływy ideologiczne i kształtowanie postaw opartych na uprzedzeniach. W niniejszym artykule przyjrzymy się, jak polskie prawo reaguje na mowę nienawiści i przestępstwa motywowane uprzedzeniami wśród młodzieży, jakie środki prewencyjne i edukacyjne są stosowane oraz jakie wyzwania stoją przed systemem prawnym w walce z tym zjawiskiem.

Definicja i charakterystyka przestępczości z nienawiści

Przestępczość z nienawiści to przestępstwa motywowane uprzedzeniami wobec konkretnej grupy społecznej, które obejmują działania takie jak:

• Mowa nienawiści – obejmuje publiczne szerzenie treści nawołujących do nienawiści lub dyskryminacji ze względu na rasę, narodowość, religię, orientację seksualną, niepełnosprawność lub inne cechy.
• Przemoc fizyczna i psychiczna – ataki na osoby lub grupy osób z powodów motywowanych uprzedzeniami, takie jak pobicia, groźby, zastraszanie.
• Wandalizm i niszczenie mienia – ataki na miejsca kultu religijnego, siedziby organizacji reprezentujących mniejszości lub symbole związane z grupami narażonymi na dyskryminację.

W polskim prawie przestępczość z nienawiści jest penalizowana na podstawie różnych przepisów, m.in. art. 119, 256 i 257 Kodeksu karnego, które dotyczą stosowania przemocy, zniewagi oraz publicznego nawoływania do nienawiści na tle narodowościowym, etnicznym, rasowym lub wyznaniowym. Szczególnie istotne jest, aby zrozumieć, że przestępstwa z nienawiści są popełniane z tzw. motywacji wrogiej, co oznacza, że sprawca kieruje się uprzedzeniami lub wrogością wobec ofiary ze względu na jej przynależność do danej grupy społecznej.

Odpowiedzialność karna nieletnich za przestępstwa z nienawiści

Nieletni, którzy dopuszczają się przestępstw z nienawiści, podlegają odpowiedzialności zgodnie z Ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich. Główne zasady tej ustawy przewidują stosowanie środków wychowawczych i resocjalizacyjnych zamiast kar, jednak w przypadku poważnych przestępstw nieletni mogą być również sądzeni na zasadach ogólnych.

Środki stosowane wobec nieletnich obejmują:

• Upomnienia i nagany – stosowane w przypadkach, gdy przestępstwo ma mniejszą wagę, ale zachodzi konieczność zwrócenia uwagi na niewłaściwość postępowania.
• Nadzór kuratora sądowego – nieletni pozostaje pod stałym nadzorem kuratora, który monitoruje jego zachowanie oraz wspiera proces wychowawczy i resocjalizacyjny.
• Umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym – stosowane wobec nieletnich, którzy wykazują poważne oznaki demoralizacji lub angażują się w przestępczość motywowaną nienawiścią.
• Skierowanie do zakładu poprawczego – w przypadku poważnych przestępstw sąd może zdecydować o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym, aby zapobiec dalszemu łamaniu prawa i ochronić społeczeństwo.

W przypadkach szczególnie poważnych przestępstw, takich jak akty przemocy na tle rasowym lub narodowościowym, sąd może orzec o odpowiedzialności na zasadach ogólnych, jeśli nieletni ukończył 15 lat w momencie popełnienia czynu.

Środki prewencyjne i edukacyjne w przeciwdziałaniu przestępczości z nienawiści wśród młodzieży

Prawo polskie przewiduje również różnorodne środki prewencyjne i edukacyjne, które mają na celu zapobieganie przestępczości z nienawiści wśród młodzieży. Do najważniejszych z nich należą:

• Edukacja na temat tolerancji i różnorodności – szkoły są zobowiązane do realizowania programów edukacyjnych promujących tolerancję i zrozumienie dla różnorodności. Programy te mają na celu przeciwdziałanie uprzedzeniom i dyskryminacji, a także rozwijanie umiejętności rozwiązywania konfliktów bez przemocy.
• Programy antydyskryminacyjne i antyprzemocowe – w ramach programów profilaktycznych szkoły prowadzą zajęcia i warsztaty na temat mowy nienawiści, cyberprzemocy oraz sposobów reagowania na przypadki dyskryminacji i przemocy motywowanej nienawiścią.
• Współpraca z organizacjami pozarządowymi – wiele organizacji pozarządowych, takich jak Helsińska Fundacja Praw Człowieka, realizuje programy edukacyjne i interwencyjne, które mają na celu wspieranie szkół w przeciwdziałaniu przestępczości z nienawiści oraz pomocy ofiarom takich przestępstw.
• Programy resocjalizacyjne dla młodzieży – w przypadkach, gdy młodzież weszła już w konflikt z prawem, stosowane są programy resocjalizacyjne, które mają na celu zmianę postaw oraz rozwijanie umiejętności społecznych i emocjonalnych, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przestępstw motywowanych nienawiścią.

Rola internetu i mediów społecznościowych w szerzeniu mowy nienawiści

Współczesne media społecznościowe odgrywają kluczową rolę w szerzeniu mowy nienawiści, zwłaszcza wśród młodzieży. Anonimowość, łatwy dostęp do informacji oraz możliwość szybkiego rozpowszechniania treści sprawiają, że internet stał się przestrzenią, w której nienawiść może rozwijać się i być eskalowana.

Polskie prawo nakłada na platformy internetowe obowiązek reagowania na przypadki mowy nienawiści, w tym:

• Usuwanie treści nienawistnych – administratorzy stron i platform społecznościowych mają obowiązek usuwania treści nawołujących do nienawiści lub propagujących przemoc na tle uprzedzeń.
• Blokowanie kont naruszających regulaminy – platformy mogą blokować lub usuwać konta, które wielokrotnie naruszają zasady dotyczące mowy nienawiści.
• Obowiązek zgłaszania przestępstw – w przypadkach podejrzenia popełnienia przestępstwa z nienawiści platformy mają obowiązek zgłoszenia tego odpowiednim organom ścigania.

Jednak egzekwowanie tych przepisów napotyka na wiele trudności, m.in. z powodu ogromnej ilości treści publikowanych w internecie oraz problemów z weryfikacją tożsamości sprawców.

Wyzwania w przeciwdziałaniu przestępczości z nienawiści wśród młodzieży

Pomimo istniejących przepisów i programów prewencyjnych, przeciwdziałanie przestępczości z nienawiści wśród młodzieży napotyka na wiele wyzwań:

• Niska świadomość prawna – młodzież często nie zdaje sobie sprawy z konsekwencji prawnych swoich działań, zwłaszcza w kontekście mowy nienawiści w internecie. Brak edukacji prawnej w tym zakresie prowadzi do lekceważenia przepisów.
• Trudności w identyfikacji przestępstw z nienawiści – zarówno ofiary, jak i świadkowie często nie zgłaszają przestępstw z nienawiści z obawy przed stygmatyzacją, brakiem wiary w skuteczność działań prawnych lub z powodu braku wiedzy na temat przysługujących im praw.
• Brak koordynacji działań – skuteczna walka z przestępczością z nienawiści wymaga współpracy różnych instytucji, takich jak szkoły, policja, organizacje pozarządowe i media. Brak spójnej strategii może prowadzić do nieskuteczności podejmowanych działań.

Przestępczość z nienawiści wśród młodzieży to poważne wyzwanie dla systemu prawnego i społecznego. Prawo przewiduje surowe kary za tego rodzaju przestępstwa oraz nakłada obowiązek prowadzenia działań prewencyjnych i edukacyjnych. Kluczowe jest, aby młodzież była świadoma konsekwencji prawnych swoich działań oraz aby instytucje publiczne, szkoły i rodziny współpracowały w tworzeniu środowiska wolnego od nienawiści i uprzedzeń. Tylko poprzez zintegrowane działania edukacyjne i prawne można skutecznie przeciwdziałać przestępczości z nienawiści wśród młodych ludzi.