Nadużycie seksualne to zwykle trauma, która odbija się na psychice w długich okresach czasu, a nawet pokoleniach. Przemoc seksualna jest poważnym problemem społecznym, który dotyka osoby w różnym wieku, płci i statusie. Jej skutki są rozległe i długofalowe, nie tylko dla ofiar, ale także dla rodzin, wspólnot oraz całego społeczeństwa. W obliczu tego wyzwania, coraz częściej podkreśla się znaczenie edukacji równościowej jako kluczowego elementu w przeciwdziałaniu temu zjawisku. Edukacja równościowa nie tylko promuje postawy szacunku i zrozumienia, ale także działa prewencyjnie, zmieniając sposób myślenia o relacjach międzyludzkich ora o tym co jest nadużycie, a co nie.

Jackson Katz – aktywista na rzecz przeciwdziałania przemocy wobec kobiet na swoich wykładach proponuje sugestywne ćwiczenie: dzieli tablicę na dwie części – w jednej połowie będzie zapisywał odpowiedzi mężczyzn, w drugiej odpowiedzi kobiet. Zadaje proste pytanie: „Jakie kroki czynicie codziennie, aby uchronić się przed przemocą seksualną?”. Gdy kieruje je do mężczyzn na sali zwykle pojawiają się chichoty i żartobliwe komentarze. Odpowiedzi brak. Potem pytanie kieruje do kobiet na Sali – w tym momencie pada niekończąca się lista codziennych, rutynowych, czasem przejmujących czynności, które prawie KAŻDA kobieta podejmuje, by nie zostać nadużyta seksualnie. Np. zanim wsiądę do auta, zaglądam na tylne siedzenie, noszę komórkę pod ręką, w torebce zawsze mam gaz łzawiący, nigdy nie chodzę sama po zmroku, nie ubieram się zbyt atrakcyjnie itd, itp…

W przybliżeniu statystyki rysują się następująco: 90% sprawców przemocy seksualnej to mężczyźni, 80-90% ofiar przemocy seksualnej to kobiety. 

Przemoc ma płeć! Dlatego w największej części to odpowiedzialność mężczyn, by ją zatrzymywać, wychowywać synów i edukować chłopców innych facetów. Tzw „porządni faceci”, którzy faktycznie nie stosują przemocy, również mają dużo pracy – właśnie choćby w obszarze edukacji i reagowania.

Znaczenie edukacji równościowej

Edukacja równościowa powinna dotyczyć nauczania podstawowych wartości związanych z równością społeczną i sprawiedliwością, a także krytycznej analizy stereotypów płciowych. Badania psychologiczne wskazują, że wczesna edukacja w zakresie równości płci ma kluczowe znaczenie w przeciwdziałaniu przemocy seksualnej. Programy edukacyjne, które uczą dzieci i młodzież o prawach, empatii oraz poszanowaniu granic osobistych, mogą znacząco zmniejszyć liczbę incydentów związanych z przemocą seksualną.

Według raportu opublikowanego przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), edukacja w sferze równości płci jest jednym z najskuteczniejszych narzędzi w redukcji przemocy seksualnej. Badania przeprowadzone w różnych krajach wykazały, że młodzież uczestnicząca w programach skupionych na równości płci wykazuje zmniejszoną skłonność do zachowań agresywnych oraz większą umiejętność rozpoznawania i reagowania na sytuacje przemocowe.

Zmiana stereotypów i norm społecznych

Ważnym aspektem edukacji równościowej jest jej zdolność do zmieniania głęboko zakorzenionych stereotypów płciowych. Stereotypowe postrzeganie ról płciowych często prowadzi do normalizacji przemocy. Wiele badań, w tym te mające na celu analizę psychologiczną zachowań agresjywnych, podkreśla, że młodzi ludzie, którzy dorastają w środowiskach, gdzie przemoc jest akceptowana w kontekście męskiej dominacji, są bardziej skłonni do angażowania się w agresywne zachowania w przyszłości.

Przykłady programów edukacyjnych, które mogą skutecznie zmieniać ten stan rzeczy, obejmują warsztaty, dyskusje i interaktywne zajęcia dotyczące ról płciowych oraz przemocy seksualnej. Ważne jest objaśnianie podstawowych pojęć takich jak płeć, rola płciowa, ekspresja płciowa itd. A także pokazywanie rzeczywistych skutków nierówności, które dla wielu wciąż są nadmuchanym mitem. Innym istotnym czynnikiem w każdej edykacji związanej z empatią jest danie możliwości uczestnik przyjmowania perspektywy drugiej płci, wczucia się w inne buty – to znacząco podnosi świadomość nierówności. W innym wypadku osoby o wyższej randze  w tym przypadku mężczyźni będą przyjmować postawę ignorującą, wyższościową, zaprzeczającą nierównościom lub też otwarcie je uzasadniając argumentami w stylu wnoszenia lodówki.

Warsztaty takie powinny być elementem podstaw nauczania na wszystkich etapach formalnej edukacji i być także szeroko dostępne dla dorosłych, którzy potrzebują poszerzyć swoją wiedzę. W Polsce przykładem takich działań dla dorosłych jest wciąż rozwijający się system progemów edukacyjnych i terapeutycznych dla osób stosujących przemoc, ale który jest wciąż kroplą w morzu potrzeb. Celem takich działań jest nie tylko informowanie, ale również angażowanie uczestników w proces zrozumienia oraz krytycznego myślenia o przemocowych zachowaniach i ich konsekwencjach oraz szukanie możliwości innych rozwiązań.

W kontekście tego, co powiedzieliśmy o tym, że sprawcami przemocy seksualnej w zatrważającej większości są mężczyźni, to edukacja taka powinna zawierać szczególnie elementy podkreślające ich odpowiedzialności oraz dekonstruować przekaz kulturowy, który wspiera choćby tzw „kulturę gwałtu”.

Edukacja seksualna jako uzupełnienie programu równościowego

Kluczowym elementem edukacji równościowej jest również edukacja seksualna. W kontekście przemocy seksualnej, znajomość swoich praw i umiejętność wyrażania zgody oraz odrzucania niepożądanych zachowań stają się niezbędnymi umiejętnościami dla młodych ludzi. Badania psychologiczne wskazują, że osoby, które mają dostęp do rzetelnej edukacji seksualnej, są lepiej przygotowane do aktywnego i świadomego uczestnictwa w relacjach międzyludzkich.

Edukacja seksualna powinna być włączona w programy edukacyjne już od najwcześniejszych lat, dostosowując przekaz do wieku i poziomu rozwoju uczniów. Informacje na temat zdrowia seksualnego, granic osobistych oraz rozwoju emocjonalnego pomagają w budowaniu silnych i zdrowych relacji.

Przeciwdziałanie przemocy seksualnej poprzez edukację równościową to złożony proces, który wymaga zaangażowania różnych instytucji, w tym szkół, rodzin i organizacji społecznych. W obliczu rosnącej liczby przypadków przemocy seksualnej, kluczowe staje się tworzenie przestrzeni, w której młodzież może rozwijać umiejętności prospołeczne oraz krytyczne myślenie o przekazie kulturowym w tym zakresie. 

Równość płci od zawsze byłą przedmiotem sporów, debat społecnzcyh, obaw i poczucia niesprawiedliwości po obu stronach. Jeszcze więcej obaw pojawiło się w społeczeństwie wraz z ugłośnieniem tematu niebinarności płci, która jest nam wciąż jako społeczeństwu obca – a co za tym idzie poowduje obawy, unikanie tematu i agresywne rozładowywanie związanych z tym napięć.