Wzmacnianie kompetencji rodzicielskich jest bardzo ważnym obszarem działań dotyczących przeciwdziałania przemocy wobec najmłodszych. Biorąc pod uwagę koszmarny poziom edukacji psychologicznej, emocjonalnej, przygotowania do życia rodzinnego w ramach systemu edukacji oraz wciąż nieprzepracowane wzorce kulturowe i społeczne, a często też brak pozytywnych wzorców w rodzinie pochodzenia, kolejne pokolenia rodziców wchodzą w tą odpowiedzialną rolę często bez podstawowych kompetencji. To sprawia, że często nie rozumieją swoich dzieci, mają nieadekwatne wymagania do etapów rozwojowych, nie potrafią skutecznie się komunikować, a co za tym idzie często odczuwają napięcie, frustrację, gniew i bezradność. Kiedy do tych uczuć dołożymy słabą kontrolę zachowania, impulsywność czy brak własnych strategii radzenia sobie z emocjami, jesteśmy już krok od przemocy.
Badania jasno pokazują, że rodzice posiadający odpowiednie umiejętności wychowawcze są mniej skłonni do stosowania przemocy wobec dzieci i partnerów.
Kompetencje rodzicielskie a przemoc domowa
Kompetencje rodzicielskie to szeroki zakres umiejętności, wiedzy i postaw, które pozwalają rodzicom skutecznie opiekować się dziećmi i wspierać ich rozwój. Obejmują one m.in. umiejętność komunikacji, rozwiązywania konfliktów, radzenia sobie ze stresem, czy stosowania pozytywnych metod wychowawczych. Badania psychologiczne wskazują, że rodzice o niskich kompetencjach rodzicielskich częściej sięgają po przemoc jako sposób radzenia sobie z trudnościami wychowawczymi.
Wzmacnianie kompetencji rodzicielskich może przyczynić się do ograniczenia przemocy domowej na kilka sposobów:
- Wspieranie procesów mentalizowania – uczestnicy uczą się lepiej rozumieć siebie i jednocześnie, bardziej rozumieć swoje dzieci, wychodząc poza swoją ograniczoną perspektywę.
- Poprawa komunikacji w rodzinie – rodzice uczą się wyrażać swoje potrzeby i emocje w sposób konstruktywny, bez uciekania się do agresji.
- Rozwijanie umiejętności rozwiązywania konfliktów – rodzice poznają techniki negocjacji i mediacji, które pozwalają rozwiązywać spory bez użycia przemocy.
- Zwiększenie wiedzy na temat rozwoju dziecka – rodzice lepiej rozumieją potrzeby i zachowania dzieci, co zmniejsza frustrację i ryzyko stosowania kar cielesnych.
- Nauka technik radzenia sobie ze stresem i emocjami – rodzice poznają metody relaksacji i samoregulacji emocjonalnej, co pomaga im zachować spokój w trudnych sytuacjach.
- Promowanie pozytywnych metod wychowawczych – rodzice uczą się stosować techniki wzmacniania pożądanych zachowań zamiast kar i przemocy.
Dobre praktyki w Polsce
W Polsce podejmowanych jest wiele inicjatyw mających na celu wzmacnianie kompetencji rodzicielskich jako sposób na przeciwdziałanie przemocy domowej.
Szkoły dla rodziców
Jednym z najbardziej rozpowszechnionych programów są „Szkoły dla rodziców”, realizowane zarówno przez szkoły, poradnie psychologiczno – pedagogiczne i organizacje pozarządowe. Warsztaty te cieszą się dużą popularnością i są dostępne w wielu miastach w Polsce. Od czasu pandemii bardzo poszerzyła się oferta takich warsztatów realizowanych online.
Programy profilaktyczne w gminach
Wiele gmin w Polsce realizuje lokalne programy profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, które obejmują elementy wzmacniania kompetencji rodzicielskich.
Kampanie społeczne
W Polsce organizowane są również ogólnokrajowe kampanie społeczne, które mają na celu podnoszenie świadomości na temat pozytywnego rodzicielstwa i przeciwdziałania przemocy. W ich skład często wchodzą różne kanały edukacji i zwiększania świadomości społecznej – od warsztatów, przez szeroko dstępne materiały edukacyjne, po spoty, filmy, a nawet aplikacje telefoniczne.
Programy online
W ostatnich latach, zwłaszcza w okresie pandemii COVID-19, wzrosła popularność programów online wspierających kompetencje rodzicielskie. Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę oferuje bezpłatny kurs internetowy „Rodzicielstwo bez przemocy”, który uczy rodziców, jak radzić sobie z trudnymi zachowaniami dzieci bez uciekania się do kar cielesnych.
Centra pomocy rodzinie
We wszystkich powiatach działają centra wsparcia rodziny, oferujące kompleksową bezpłatną pomoc, w tym konsulatacje ze specjalistami, grupy wsparcia, warsztaty rozwijające kompetencje rodzicielskie.
Efekty programów rozwijających kompetencje rodzicielskie
Badania ewaluacyjne prowadzone w Polsce i na świecie potwierdzają skuteczność programów rozwijających kompetencje rodzicielskie w przeciwdziałaniu przemocy domowej. W wielu badaniach uczestnicy i ich rodziny deklarowali znaczącą poprawę relacji z dziećmi i partnerami oraz zmniejszenie stosowania kar i przemocy.
Mimo wielu pozytywnych inicjatyw, wciąż istnieją wyzwania w obszarze wzmacniania kompetencji rodzicielskich w Polsce:
- Dostępność programów – nie wszystkie rodziny, szczególnie w mniejszych miejscowościach, mają łatwy dostęp do warsztatów i szkoleń.
- Stygmatyzacja – niektórzy rodzice mogą unikać udziału w programach z obawy przed stygmatyzacją lub przyznaniem się do problemów wychowawczych.
- Brak systemowego podejścia – mimo wielu inicjatyw, brakuje kompleksowej, ogólnokrajowej strategii wzmacniania kompetencji rodzicielskich.
W przyszłości warto rozważyć następujące działania:
- Włączenie edukacji rodzicielskiej do programów szkolnych i przedmałżeńskich. Niestety często uczestnicy trafiają do takich programów w momecie ujawnienia przemocy, zniedbań czy wręcz w sytuacji konieczności zabezpieczenia dzieci poza rodziną.
- Zwiększenie dostępności programów online i aplikacji mobilnych wspierających pozytywne rodzicielstwo.
- Intensyfikacja kampanii społecznych promujących pozytywne metody wychowawcze.
- Szkolenia dla specjalistów pracujących z rodzinami (nauczycieli, lekarzy, pracowników socjalnych) w zakresie wspierania kompetencji rodzicielskich.