W ostatnich latach coraz większą uwagę poświęca się nie tylko pomocy ofiarom, ale także pracy ze sprawcami przemocy. Jednym z kluczowych narzędzi w tym zakresie są programy korekcyjno-edukacyjne, które mają na celu zmianę zachowań i postaw osób stosujących przemoc. Jest to jeden z najtrudniejszych obszarów w pracy z przemocą, przez wszystkim z powodu bardzo niskiej motywacji osób stosujących przemoc do podjęcia się oddziaływań terapeutycznych. Jednocześnie praca z osobami, które przemoc stosują jest jedynym sposobem na skuteczne jej zakończenie. Jakkolwiek najpierw potrzebna jest interwencja i pomoc osobom pokrzywdzonym, słabszym, to jednak bez zmiany u osoby dopuszczającej się takich zachowań, zjawiska nie zatrzymamy. Często zdarza się, że ludzie przez swoje agresywne zachowania tracą związki i rodziny, po czym nie przepracowując problemu wchodzą w kolej, gdzie problem po prostu się potarza. Z tej perspektywy będziemy w nieskrywany sposób promować programy korekcyjno-edukacyjne i głębsze formy terapii zarówno ich potencjalnym realizatorom, jak i potencjalnym uczestnikom.

Założenia programów korekcyjno-edukacyjnych

Programy korekcyjno-edukacyjne opierają się na kilku fundamentalnych założeniach:

1. Przemoc jest zachowaniem wyuczonym – złość i agresja są naszymi naturalnymi emocjami i zrachowaniami, ale stosowanie przemocy nie jest nieuchronne czy genetycznie zdeterminowane, ale jest wynikiem wcześniejszych doświadczeń i nabytych wzorców zachowań.
2. Zmiana jest możliwa – kluczowe jest przekonanie, że sprawcy przemocy mogą nauczyć się nowych, konstruktywnych sposobów radzenia sobie z emocjami i konfliktami. Czasami jest to trudne i złożone, bo wiąże się z innymi zaburzeniami psychicznymi, ale nie niemożliwe.
3. Odpowiedzialność sprawcy – programy kładą nacisk na to, by uczestnicy wzięli odpowiedzialność za swoje czyny, bez usprawiedliwiania się czy obwiniania innych. Nie musi się to wydarzyć na pierwszyms potkaniu. Przede wszystkim temat poczucia odpowiedzialności przepracowywany na zajęciach ma się nijak do ewentualnej sprawy karnej – a tego też często boją się osoby, które rozważają udział w zajęciach.
4. Edukacja i rozwój umiejętności – uczestnicy uczą się rozpoznawać własne emocje, kontrolować gniew, rozwijać empatię i umiejętności komunikacyjne.
5. Długoterminowa perspektywa – programy te nie są krótkimi interwencjami, ale długofalowymi procesami zmiany, trwającymi zwykle od kilku miesięcy do roku przy założeniu jednego spotkania w tygodniu. Często pierwszy program jest punktem wyjścia do podjęcia głębszej terapii grupowej lub indywidualnej, która w praktyce wskazana jest dla większości uczestników i przynieść może tylko same korzyści dla nich samych, jak i ich rodzin. 

Znaczenie programów korekcyjno-edukacyjnych

Programy te odgrywają istotną rolę w systemie przeciwdziałania przemocy domowej z kilku powodów:

1. Przerywanie cyklu przemocy – poprzez pracę z osobami stosującymi przemoc, programy te dążą do zatrzymania przemocy u źródła, zapobiegając jej eskalacji i powtarzaniu się w tym czy innym układzie relacyjnym.
2. Ochrona ofiar – skuteczna praca z agresorami może znacząco zwiększyć bezpieczeństwo ofiar, nawet jeśli pozostają one w związku.
3. Zmiana społecznych postaw – programy te przyczyniają się do szerszej zmiany społecznej, kwestionując stereotypy i normy, które mogą sprzyjać przemocy. Osoby, które z powodzeniem przeszły zmianę i przerwały przemoc mogą być świetnym przykładem dla innych wokół, a czasami zdarza się, że sami stają się oddolnymi aktywistami motywującymi innych do pracy nad podobnym problemem.
4. Uzupełnienie systemu prawnego – stanowią one ważne uzupełnienie dla sankcji karnych, oferując możliwość rzeczywistej zmiany zachowań, a nie tylko ich tymczasowego powstrzymania.

Skuteczność programów korekcyjno-edukacyjnych

Ocena skuteczności tych programów jest złożona i często dyskutowana. Badania wskazują na zróżnicowane wyniki, w dużej mierze ze względu na brak standaryzacji programów, ale ogólnie można wyciągnąć następujące wnioski:

1. Redukcja recydywy – wiele badań wskazuje na zmniejszenie liczby przypadków powrotu do stosowania przemocy wśród uczestników programów.
2. Poprawa relacji rodzinnych – Uczestnicy często raportują poprawę komunikacji i relacji w rodzinie. W większości programów informacja taka pochodzi też od osób doświadczających przemocy.
3. Zwiększona świadomość i empatia –  Programy skutecznie podnoszą świadomość uczestników na temat źródeł swoich zachowań, mechanizmów emocjonalnych, wpływu tych zachowań na innych. Poprzez uważne przyglądanie się sobie i innym w mentalizujący sposób mają szansę zrozumieć potrzeby, intencje, uczucia i znaleźć nieprzemocowe sposoby ich zaspokajania.
4. Zróżnicowane efekty – skuteczność może się różnić w zależności od indywidualnych cech uczestników, długości i intensywności programu oraz stosowanych metod.

Warto zauważyć, że skuteczność programów korekcyjno-edukacyjnych zależy w dużej mierze od motywacji uczestników oraz jakości i kompleksowości oferowanego wsparcia. Programy, które łączą edukację z terapią indywidualną i grupową oraz oferują dodatkowe wsparcie (np. w zakresie uzależnień czy zdrowia psychicznego), zazwyczaj osiągają lepsze rezultaty.

Skuteczne argumenty motywacyjne do uczestnictwa

Motywowanie sprawców przemocy do udziału w programach korekcyjno-edukacyjnych może być wyzwaniem. Oto kilka skutecznych argumentów, które mogą zachęcić do uczestnictwa:

1. Szansa na poprawę relacji rodzinnych – możliwości naprawy i wzmocnienia więzi z bliskimi może być silnym motywatorem, szczególnie dla osób, które cenią rodzinę.
2. Uniknięcie konsekwencji prawnych – w niektórych przypadkach udział w programie może być alternatywą dla kary pozbawienia wolności lub warunkiem zawieszenia wyroku.
3. Rozwój osobisty – programy są okazją do pracy nad sobą, zwiększenia samokontroli i poprawy jakości życia może przyciągnąć osoby zainteresowane rozwojem osobistym.
4. Przerwanie cyklu międzypokoleniowego – uświadomienie uczestnikom, że mogą przerwać cykl przemocy i nie przekazywać tego wzorca swoim dzieciom, może być silnym argumentem.
5. Poprawa zdrowia psychicznego – zwrócenie uwagi na korzyści dla zdrowia psychicznego, takie jak redukcja stresu i lęku, może motywować osoby świadome wpływu przemocy na ich własne samopoczucie.
6. Społeczna odpowiedzialność: Odwołanie się do poczucia odpowiedzialności za społeczność i chęci bycia lepszym obywatelem oraz aktywnie wprowadzać zmiany w szerszej skali niż jedna relacja może przemówić do niektórych uczestników.
7. Anonimowość i poufność – zapewnienie o dyskrecji i profesjonalnym podejściu może zachęcić osoby obawiające się stygmatyzacji.