Przemoc rówieśnicza jest coraz bardziej powszechnym zjawiskiem wśród młodzieży i obejmuje różne formy agresji, zarówno fizycznej, jak i psychicznej, w tym także cyberprzemoc. Odpowiedzialność za takie działania oraz systemowe przeciwdziałanie im zostały szczegółowo uregulowane w polskim prawie, które ma na celu nie tylko karanie sprawców, ale przede wszystkim ochronę ofiar i prewencję. W artykule przyjrzymy się, jak prawo definiuje przemoc rówieśniczą, jakie przepisy regulują odpowiedzialność nieletnich oraz jakie działania są podejmowane w ramach przeciwdziałania tej formie przemocy.

Definicja przemocy rówieśniczej w świetle prawa

Choć Kodeks karny i inne akty prawne nie definiują wprost terminu „przemoc rówieśnicza,” to różne formy takiej przemocy są klasyfikowane jako przestępstwa. Przemoc rówieśnicza obejmuje:

• Przemoc fizyczną – obejmującą pobicia, bójki, zastraszanie z użyciem siły fizycznej, które mogą być traktowane jako przestępstwa na tle zdrowia i życia, takie jak naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 KK).
• Przemoc psychiczną – obejmującą obraźliwe wyzwiska, wyśmiewanie, zastraszanie, które mogą być zakwalifikowane jako przestępstwa zniesławienia (art. 212 KK) lub zniewagi (art. 216 KK).
• Cyberprzemoc – coraz częstsza forma przemocy rówieśniczej, obejmująca nękanie, publikowanie kompromitujących materiałów w internecie, groźby online, za które mogą grozić kary na podstawie art. 190a KK dotyczącego stalkingu lub groźby karalne (art. 190 KK).

Zgodnie z przepisami, każde z tych zachowań, jeżeli jest popełnione przez osobę poniżej 18. roku życia, może prowadzić do odpowiedzialności prawnej, przy czym stosuje się inne procedury wobec nieletnich niż wobec dorosłych.

Odpowiedzialność prawna nieletnich za przemoc rówieśniczą

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich reguluje odpowiedzialność młodzieży poniżej 18. roku życia, która dopuszcza się czynów przestępczych, w tym przemocy rówieśniczej. W zależności od wieku sprawcy oraz charakteru czynu, odpowiedzialność prawna nieletnich może przybrać różne formy:

• Osoby poniżej 13. roku życia nie ponoszą odpowiedzialności karnej. W ich przypadku stosuje się jedynie środki wychowawcze, takie jak nadzór kuratora czy terapia.
• Nieletni w wieku od 13 do 17 lat mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności przed sądem rodzinnym. Sąd może zastosować różne środki wychowawcze lub poprawcze, w tym skierowanie do ośrodka wychowawczego, nadzór kuratora, czy skierowanie na obowiązkowe szkolenia z zakresu rozwiązywania konfliktów.
• Młodzież powyżej 17. roku życia jest traktowana według przepisów Kodeksu karnego i może być sądzona na zasadach odpowiedzialności karnej dla dorosłych, zwłaszcza w przypadku ciężkich przestępstw.

W przypadku przemocy rówieśniczej, sąd rodzinny ma za zadanie nie tylko wymierzenie sprawiedliwości, ale również wsparcie resocjalizacji sprawcy, tak aby zapobiec powtórzeniu się takich czynów w przyszłości.

Środki wychowawcze i poprawcze stosowane wobec sprawców przemocy rówieśniczej

Polski system prawny kładzie duży nacisk na resocjalizację i wychowanie nieletnich sprawców, dlatego w przypadku przemocy rówieśniczej sądy rodzinne często sięgają po środki wychowawcze, zamiast bezpośrednio karać młodzież.

Do środków wychowawczych stosowanych wobec nieletnich sprawców przemocy rówieśniczej należą:

• Upomnienie lub nagana – stosowane wobec mniej poważnych przypadków przemocy, mające na celu ostrzeżenie nieletniego i jego rodziców o konsekwencjach dalszych naruszeń prawa.
• Nadzór kuratora – w sytuacjach, gdy nieletni wymaga stałego monitorowania swojego zachowania, sąd może orzec nadzór kuratora.
• Zobowiązanie do przeprosin lub naprawienia szkody – w przypadkach, gdy możliwe jest naprawienie krzywdy wyrządzonej ofierze, sąd może zobowiązać sprawcę do działań naprawczych.
• Skierowanie do ośrodka wychowawczego – dla nieletnich, którzy wymagają bardziej intensywnego wsparcia wychowawczego i psychologicznego, sąd może zadecydować o umieszczeniu w ośrodku wychowawczym lub zakładzie poprawczym.

Te środki mają na celu nie tylko ukaranie sprawcy, ale przede wszystkim jego edukację oraz zapobieżenie dalszemu popadaniu w przemocowe zachowania.

Ochrona ofiar przemocy rówieśniczej

Polskie prawo zapewnia również ochronę prawną ofiarom przemocy rówieśniczej, zarówno na poziomie fizycznym, jak i psychicznym. Kodeks karny przewiduje szereg środków, które mogą być stosowane wobec sprawców, aby chronić ofiary, takie jak:

• Zakaz zbliżania się – sądy mogą wydać nakaz uniemożliwiający sprawcy kontakt z ofiarą, zarówno bezpośrednio, jak i za pośrednictwem mediów społecznościowych.
• Odszkodowanie – ofiary przemocy rówieśniczej mogą dochodzić od sprawców odszkodowania za wyrządzone szkody, zarówno materialne, jak i niematerialne, w ramach przepisów Kodeksu cywilnego.
• Wsparcie psychologiczne – ofiary mogą skorzystać z pomocy psychologicznej w ramach wsparcia oferowanego przez szkoły lub organizacje pozarządowe, które współpracują z placówkami edukacyjnymi.

Przemoc rówieśnicza jest zjawiskiem szczególnie destrukcyjnym, dlatego polskie prawo kładzie nacisk na prewencję i szybką interwencję w przypadkach takich zachowań.

Prewencja przemocy rówieśniczej w szkołach i instytucjach edukacyjnych

Szkoły odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu przemocy rówieśniczej i kształtowaniu postaw młodzieży. Ustawa o systemie oświaty oraz inne akty prawne zobowiązują placówki edukacyjne do wdrażania programów profilaktycznych, które mają na celu przeciwdziałanie przemocy wśród uczniów.

Programy te obejmują:

• Zajęcia dotyczące przemocy i odpowiedzialności karnej – uczniowie są informowani o konsekwencjach prawnych swoich działań oraz uczą się, jak unikać konfliktów i radzić sobie z emocjami w sposób konstruktywny.
• Warsztaty z mediacji rówieśniczej – mediacja między stronami konfliktu jest jednym z narzędzi, które szkoły mogą wykorzystać, aby zapobiec eskalacji przemocowych zachowań.
• Programy wsparcia psychologicznego – szkoły współpracują z psychologami i pedagogami, którzy mogą interweniować w przypadku wykrycia przemocy rówieśniczej.

Szkoły mają również obowiązek reagowania na każde zgłoszenie przemocy, a w przypadku poważnych incydentów są zobowiązane do informowania organów ścigania lub kuratorów sądowych.

Polski system prawny definiuje przemoc rówieśniczą jako formę agresji, która może prowadzić do odpowiedzialności prawnej nieletnich. Dzięki przepisom zawartym w Ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz Kodeksie karnym, młodzież, która dopuszcza się takich czynów, może być odpowiednio ukarana, a zarazem objęta działaniami resocjalizacyjnymi. Kluczową rolę w zapobieganiu przemocy rówieśniczej odgrywają szkoły, które są zobowiązane do wdrażania programów profilaktycznych oraz współpracy z instytucjami zewnętrznymi. Ochrona ofiar przemocy, prewencja oraz odpowiedzialność nieletnich stanowią filary systemu prawnego w walce z przemocą wśród młodzieży.