Mówiąc najkrócej: nastolatek, który nie ma dobrych relacji w domu i poza nim prawdopodobnie będąc w kłopocie poszuka ulgi w destrukcyjnych zachowaniach. Jeżeli takowe relacje posiada, w pierwszej kolejności do nich zgłosi się po wsparcie i raczej nie sięgnie po niebezpieczny repertuar. Jeżeli z chłopcem zerwie jego pierwsza miłość, a nie ma z kim po rozmawiać o swoich przeżyciach, może sięgnąć po używki, albo agresję. Jeżeli ma dobrych przyjaciół i/lub dore otwarte relacje z rodzicami, to bardziej będzie skłonny z nimi przegadać temat.

Współczesne badania nad psychologią społeczną i zdrowiem wyraźnie pokazują, że jakość relacji międzyludzkich może mieć głęboki wpływ na nasze zachowanie i decyzje życiowe i w tym ryzyko do niebezpiecznych zachowań. Zdrowe więzi społeczne nie tylko wzbogacają codzienne doświadczenia, ale przede wszystkim chronią przed podejmowaniem ryzykownych działań. Przyjrzyjmy się, dlaczego tak się dzieje i jak działa mechanizm ochronnego wpływu więzi i przywiązania.

Rola więzi społecznych

Więź społeczna to złożony konstrukt, który odnosi się do poczucia przywiązania i przynależności do innych ludzi. Może obejmować relacje rodzinne, przyjacielskie, romantyczne, a także więzi z szerszą społecznością, np. w miejscu pracy czy szkole oraz w sieci. Badania pokazują, że osoby z silnymi więziami społecznymi są bardziej odporne na stres i kryzysy życiowe.

Silne więzi pomagają w kształtowaniu pozytywnej samooceny i poczucia tożsamości oraz zdrowej regulacji emocjonalnej poprzez poszukiwanie ukojenia w drugiej zaufanej sobie. Osoby otoczone wsparciem są bardziej skłonne do angażowania się w zachowania prozdrowotne i rzadziej podejmują decyzje mogące prowadzić do szkód, takie jak nadużywanie substancji psychoaktywnych czy podejmowanie ryzykownych działań seksualnych oraz autoagresywnych.

Mechanizmy chroniące przed ryzykiem

Przywiązanie i wsparcie emocjonalne

Teoria przywiązania, opracowana przez Johna Bowlby’ego, opisuje, jak wczesne relacje z opiekunami kształtują zdolność jednostki do budowania zdrowych relacji w dorosłości. Bezpieczne (najlepiej rokujące z czterech rodzajów) przywiązanie w dzieciństwie sprzyja lepszemu radzeniu sobie z trudnościami i zmniejsza podatność na zachowania destrukcyjne. Polega to na tym, że dzięki adekwatnej opiece, emocjonalnemu wsparciu i wystarczającej przewidywalności opiekun staje się tzw „bezpieczną bazą” dla dziecka i to tam w pierwszej kolejności będzie ono szukać pocieszenie, mając uzasadnione przekonanie, że w przynajmniej 70% przypadków je otrzyma w dobry dla siebie sposób. To stanowi bazę do budowania późniejszych bezpiecznych i ufnych związków z innymi.

Wsparcie emocjonalne ze strony osób bliskich to kluczowy element zdrowych więzi. Osoby czujące, że mają komu się zwierzyć lub na kogo liczyć w trudnych chwilach, lepiej radzą sobie ze stresem i są mniej skłonne do uciekania w ryzykowne zachowania jako sposób na radzenie sobie z problemami.

Kontrola społeczna i normy

Relacje społeczne pełnią również rolę w kontrolowaniu zachowań poprzez ustanawianie norm i wartości. Grupy, do których należymy, często posiadają formalne lub nieformalne zasady, które kierują naszym postępowaniem. Promują jakieś wartości, które stają się naszym kopasem. Przykładowo, przynależność do środowiska, które ceni zdrowy styl życia, może odstraszać od podejmowania działań szkodliwych dla zdrowia.

Osoby z silną siecią społeczną często czują się zobowiązane do utrzymywania zachowań zgodnych z oczekiwaniami grupy, co dodatkowo ogranicza podejmowanie ryzykownych działań. Wyjątek naturalnie stanowi tu przynależność do grup przestępczych.

Znaczenie więzi w różnych etapach życia

Młodzież

Okres dorastania to czas intensywnych zmian i poszukiwania własnej tożsamości. Młodzież z silnymi więziami rodzinnymi i rówieśniczymi zazwyczaj lepiej radzi sobie z presją grupy rówieśniczej. Wsparcie emocjonalne od rodziny i przyjaciół pomaga młodym ludziom unikać zachowań takich jak samouszkodzenia, eksperymentowanie z narkotykami czy niebezpieczna jazda samochodem. W międzyczasie zaczyna rozwijać się także poczucie odpowiedzialności za siebie i innych.

Dorosłość

W dorosłości więzi społeczne przybierają różne formy: związków partnerskich, relacji zawodowych, przyjaźni i zaangażowania społecznego. Badania potwierdzają, że osoby w związkach małżeńskich lub długoterminowych relacjach partnerskich rzadziej angażują się w ryzykowne zachowania, ponieważ mają większe poczucie odpowiedzialności oraz wsparcia emocjonalnego.

Wspólnoty jako przestrzeń budowania więzi

Więzi społeczne nie ograniczają się wyłącznie do relacji pomiędzy dwoma, kilkoma osobami, ale mogą być również budowane w ramach większych wspólnot, takich jak organizacje non-profit, wspólnoty religijne, kluby zainteresowań czy grupy wsparcia. Takie wspólnoty dostarczają poczucia przynależności oraz wspólnych celów, zasad, konieczności dbania o siebie. Pomagają w budowaniu pozytywnego kapitału społecznego, który również chroni przed podejmowaniem ryzykownych zachowań.

Zaangażowanie w działania społeczne oferuje możliwość nawiązywania nowych relacji oraz daje poczucie przynależności, prestiżu, celu, a przede wszystkim sensu. Osoby aktywne w różnych grupach społecznych często znajdują wsparcie oraz motywację do podejmowania działania zgodnych z wartościami grupy. Przykładowo, uczestnictwo w klubach sportowych promuje zdrowy styl życia, co może przeciwdziałać zachowaniom niezdrowym.

Rola edukacji i wychowania

Edukacja i świadome wychowanie odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu przyszłych pokoleń. Szkoły oraz instytucje edukacyjne mają potencjał do budowania zdrowych więzi społecznych poprzez promowanie wartości takich jak empatia, współpraca i dialog. Programy edukacyjne skupiające się na rozwijaniu umiejętności społecznych i emocjonalnych mogą skutecznie przyczynić się do redukcji zachowań ryzykownych.

Rodzice i opiekunowie mają szczególne zadanie w budowaniu silnych podstaw emocjonalnych i społecznych dla swoich dzieci. Poprzez modelowanie pozytywnych wzorców relacji, uczą swoje dzieci, jak nawiązywać i utrzymywać zdrowe więzi, które w przyszłości mogą stanowić skuteczną ochronę przed zachowaniami ryzykownymi. Dlatego też tak ważna jest odpowiednia edukacja psychologiczna młodych ludzi zanim sami zstaną rodzicami/opiekunami.

Podsumowanie

Zdrowe więzi społeczne odgrywają fundamentalną rolę w kształtowaniu naszego zachowania i podejmowanych decyzji. Stanowią one nie tylko źródło wsparcia emocjonalnego, ale również mechanizmy kontroli społecznej, które kierują naszym postępowaniem w stronę bardziej konstruktywnych i prozdrowotnych wyborów. Inwestowanie w relacje z rodziną, przyjaciółmi, partnerami oraz uczestnictwo w działalności wspólnotowej przynosi szereg korzyści — zarówno dla jednostki, jak i dla społeczeństwa jako całości.

W dobie coraz większej digitalizacji życia, warto pamiętać o pielęgnacji prawdziwych, głębokich więzi, które mają moc chronić nas przed nieodpowiedzialnymi decyzjami i wzbogacać nasze życie na wielu płaszczyznach(co nie oznacza,  że relacje wirtualne nie mogą też takiego wsparcia czasem zaoferować). Wychowanie, edukacja psychologiczna i emocjonalna na różnych etapach i społeczna odpowiedzialność stają się zatem kluczowymi elementami w budowie zdrowych relacji, które stanowią tarczę przeciwko ryzyku w dynamicznie zmieniającym się świecie.